Hervormde Kerk in Wateringen als een van de eerste monumentale kerk van het gas af door NIBE warmtepompen

De Hervormde Kerk in het Zuid-Hollandse Wateringen is als een van de eerste monumentale kerken in Nederland volledig gasloos dankzij twee NIBE warmtepompen. De kerk uit de 16e eeuw werd in 2024 verduurzaamd om meer comfort te creëren en de hoge energiekosten te verlagen. Daarbij mocht de monumentale status van de kerk niet worden aangetast. “Het verduurzamen van de kerk en bijgebouwen - samen een oppervlakte van 400 m2 - gaf de nodigde uitdagingen, maar het resultaat mag er zijn”, vertelt Marcel Imthorn van Albreco. Zijn installatiebedrijf werd door de kerkrentmeesters ingeschakeld om de kerk onder andere te voorzien van een geheel nieuw, gasloos verwarmingssysteem.

Opdracht is gasloos

Albreco uit Katwijk heeft als adviserend installateur deze opdracht van de Hervormde Kerk in Wateringen van A tot Z uitgevoerd. Het doel was om volledig van het gas af te gaan. Enerzijds om meer comfort in de kerk te realiseren en anderzijds om de hoge energiekosten te verlagen. Marcel Imthorn, directeur van Albreco: “Een monumentale kerk verduurzamen is niet zo eenvoudig. Het vergt een goede voorbereiding en veel maatwerk. Vandaar dat wij het project vanaf het eerste advies tot aan oplevering hebben uitgevoerd. In 2023 zijn we met de plannen begonnen en in juli 2024 zijn de werkzaamheden gestart. We hadden exact drie maanden de tijd om alles uit te voeren en het project op 1 oktober 2024 op te leveren.”

De oude kerk werd voorheen verwarmd door twee grote cv-ketels waarvan de leidingen onder de kerkbanken door liepen. “Wanneer je plaats nam op de banken in de kerk was het vaak erg warm bij de voeten, terwijl de temperatuur in de gehele kerk oncomfortabel was”, vertelt Marcel. “De kerk werd verwarmd door hoge temperatuur radiatoren waardoor de energiekosten erg hoog waren. Om het comfort te verhogen door de warmte beter te spreiden en de energiekosten te verlagen, kozen we er samen met de kerkrentmeesters voor om volledig van het gas af te gaan. Dat was uniek voor een monumentale kerk. De Hervormde Kerk is nu als een van de eerste kerken in Nederland volledig gasloos.”

Isolatie en zonnepanelen  

Isolatietechnisch was de kerk in een slechte staat. Om de monumentale kerk goed te kunnen verwarmen en koelen door middel van een warmtepomp, moet het pand goed geïsoleerd zijn. “Dat is bij een oud, monumentaal pand altijd een uitdaging. De keuze viel op vloerisolatie, waardoor we de bestaande monumentale, hardstenen vloer er volledig uit moesten halen. Voorwaarde daarbij was dat de vloer behouden en exact op dezelfde manier teruggeplaatst werd. Dat was een behoorlijke klus. Tegel voor tegel hebben we de vloer eruit gehaald en elke tegel genummerd om ervoor te zorgen dat de tegels op een later moment keurig teruggelegd konden worden. We hebben de betonvloer eruit gehaald en de vloer opnieuw opgebouwd. Eerst is een nieuwe laag schuimbeton van 45 cm aangebracht voor een betere isolatie en een stabiele ondergrond. Daarover hebben we isolatiefolie aangebracht voor zo min mogelijk warmteverlies en hebben we om de 10 cm vloerverwarming aangelegd. Bij de wanden zelfs om de 5 cm, aangezien daar de meeste kou vanaf komt. Tot slot is er een laag zandcement van 10 cm aangelegd en de oude, monumentale vloer tegel voor tegel teruggelegd”, licht Marcel toe. 

Hij vervolgt: “Aangezien de vloer volledig open lag, was dit ook het perfecte moment om nieuwe kabels voor geluid, video en internet en nieuwe (water)leidingen aan te leggen. In totaal hebben we ruim drie km aan nieuwe kabels in de vloer verwerkt. Naast isolatiemaatregelen zijn er ook zonnepanelen geplaatst. Je zou misschien denken dat zonnepanelen niet op een monumentale kerk kunnen of mogen, maar bij de Hervormde Kerk zijn ze op de bijgebouwen van de kerk geplaatst en vrijwel niet te zien”.

Warmtevoorziening

De volledige kerk heeft een oppervlakte van 400 m², is voor 90% voorzien van vloerverwarming als basis voor de warmtevoorziening en her en der zijn er hoge temperatuur radiatoren geplaatst. Marcel: “We hebben de kerk warmtetechnisch in twee delen gesplitst: lage temperatuur vloerverwarming- en koeling om de kerk het hele jaar door op een constante temperatuur van 18 graden te houden en hoge temperatuur verwarming radiatoren waarmee de kerk snel op een hogere temperatuur kan worden gebracht. Om voldoende vermogen te realiseren, hebben we in de kerk twee identieke warmtepompen geplaatst. De keuze viel daarbij op de NIBE F1355-43 modulerende water/water warmtepompen. De ene warmtepomp wordt ingezet voor lage temperaturen (25-35 graden) voor het aansturen van de vloerverwarming- en koeling en de andere warmtepomp voor de hoge temperaturen (40-60 graden) voor de radiatoren.”

Voor elk project de juiste oplossing

Marcel werkt al ruim 17 jaar met de warmtepompen van NIBE. “De samenwerking met NIBE verloopt al die jaren erg goed. Het is een betrouwbaar, kwalitatief merk met een uitgebreid assortiment. Voor elk project biedt NIBE een geschikte oplossing, zo ook voor de Hervormde Kerk. Het dak van de kerk was een lastig punt en ook van invloed op het selecteren van de juiste warmtepomp. Het is namelijk een koepelkerk met een dak van meer dan 12 meter hoog, waardoor het niet mogelijk was om de kerk volledig luchtdicht te maken. Hierdoor krijg je te maken met warmteverlies, daar moet je rekening mee houden bij het selecteren van de installatie. Op voorhand hebben we de hoeveelheid aan warmteverlies goed berekend. Op basis van de berekeningen kwam de NIBE F1355-43 modulerende water/water warmtepomp als beste oplossing voor de Hervormde Kerk naar voren”, vertelt Marcel.

Gesloten bronsysteem

Voor de twee warmtepompen in de kerk heeft Albreco 22 boringen van 178 diep geboord. Albreco is gespecialiseerd in gesloten bronsystemen en bodemwarmtepompen en is volledig gecertificeerd om de bronnen zelf te boren. Marcel: “Wij verzorgen het advies en de volledige uitvoer: van het ontwerp tot de boringen, realisatie en onderhoud van de warmtepompen. Voor de Hervormde Kerk hebben we een vrij ruim ontwerp gemaakt, dat was de wens van de kerkrentmeesters. Ons advies bestond uit circa 15 lussen en uiteindelijk zijn het er 22 geworden. Op die manier creëren we een hogere COP per warmtepomp en een zo hoog mogelijk rendement.”

Uit het zicht 

Voor de installatie van de warmtepompen diende Albreco ook het leidingwerk te vernieuwen. “De kerk maakte al ruim 30 jaar gebruik van de oude installatie met cv-ketels. Het leidingwerk was voor een deel niet meer bruikbaar en ook te slecht om opnieuw op te bouwen. Bovendien geeft nieuw leidingwerk meer vrijheid in het ontwerp. Aansluiten op bestaand leidingwerk is vaak mogelijk, maar niet altijd eenvoudig. Zeker niet bij dit soort oude panden. Aangezien de vloer open lag, kon het nieuwe leidingwerk zoveel mogelijk in de vloer verwerkt worden. Wanneer dit niet mogelijk was, hebben we gebruik gemaakt van de bestaande schachten zodat het leidingwerk mooi uit het zicht is”, vertelt Marcel.

Twee NIBE F1355 water/water warmtepompen

De twee NIBE warmtepompen zijn in de bestaande techniekruimte op de eerste verdieping geplaatst op plek van de oude gasketels. Marcel: “Dat was nog best een uitdaging, aangezien de eerste verdieping vijf meter hoog is. De twee NIBE F1355-43 modulerende water/water warmtepompen voorzien in warmte, passieve koeling en warmtapwater met een gezamenlijk vermogen van 86 kW. Wij hebben de warmtepompen geïnstalleerd en aangesloten, maar hebben NIBE gevraagd om ze inbedrijf te stellen. Bij kleine projecten verzorgen we het zelf, maar bij complexe projecten zoals bij de Hervormde Kerk vinden we het prettig om gebruik te kunnen maken van de expertise van de NIBE-monteurs”. 

Monitoren op afstand  

Via de myUplink app van NIBE kan Marcel de warmtepompen op afstand monitoren. “Een groot voordeel”, vertelt hij. “Op afstand kunnen wij de warmtepompen uitlezen en aansturen. Verder hebben we een speciale Watts naregeling aangebracht. Zo kunnen we op elk moment goede service bieden. Ook voor de kerkrentmeesters is dit heel prettig. Zij kunnen heel eenvoudig via hun telefoon de radiatoren inschakelen wanneer er bijvoorbeeld een dienst gepland staat. Dit waren ze in de oude situatie al gewend en kunnen ze nu met de warmtepompinstallaties nog steeds zelf in de hand houden. Het project is op 1 oktober 2024 opgeleverd, precies volgens planning. Inmiddels zijn er al een paar koudere maanden achter de rug en ontvangen wij alleen maar positieve feedback van de kerkrentmeesters. Ze zijn heel erg tevreden over het comfort. Daar doen we het natuurlijk voor”, aldus Marcel. 

Kenmerken van dit project

Installateur: Albreco